We hebben nieuwe woorden nodig. Woorden om uit te drukken hoe de enorme veranderingen in onze leefomgeving ons raken. Dat stelt filosoof Glenn Albrecht in zijn boek Earth Emotions. Op woensdag 17 april hield Albrecht in Amersfoort de Van Eedenlezing. Hij sprak over de noodzaak om in taal uit te drukken hoe diep verbonden we zijn met alle andere levensvormen en -processen op deze aardkloot. En over “the power of language”.
Nieuwe woorden, neologismen in vaktaal, zijn er in soorten en maten. Meestal betreffen het nieuwe samenstellingen: aan elkaar geplakte woorden. ‘Klimaatontkenner’ is zo’n samenstelling, maar ook ‘asfaltplakker’ en ‘protestboer’. Behalve dit soort oude woorden in nieuwe samenstellingen bestaan er ook verse combinaties. Of eigenlijk: contaminaties. Zoals grasfalt, infobesitas en alcomobilist. Daarnaast kunnen neologismen afgeleid zijn van bestaande woorden. Denk aan ‘zevenvinker’: een afleiding van het werkwoord afvinken, gecombineerd met het getal 7.
Albrecht creëert echter volstrekt nieuwe woorden. ‘Solastalgia’ bijvoorbeeld: het pijnlijke terugverlangen naar de natuurlijke staat van jouw plek, die nu door menselijke activiteit is aangetast of vernietigd. Of ‘tierratrauma’: de acute traumatische stress door de vernietiging van natuur of landschap. Het is uiteraard de vraag of we ze gaan gebruiken en of het dan blijvertjes zijn. De term ‘solastalgia’ lijkt in ieder geval al breed te zijn omarmd: hij verscheen in columns, nieuwsberichten en artikelen, en werd succesvol gebruikt in een juridisch proces.
Taal schept werkelijkheid
Of een nieuw gevormd woord in onze actieve woordenschat terechtkomt, hangt van een aantal factoren af. De belangrijkste: voegt de term wat toe, kunnen we ermee uitdrukken wat daarvoor niet mogelijk was? Volgens columniste Fleur Jongepier is dat bij 9 van de 10 neologismen van Albrecht niet het geval: zij vraagt zich af “waarom het niet zou volstaan om ouderwets verdriet of woede te voelen”? Daarmee slaat ze de boel behoorlijk plat. Alsof het woord ‘lekker’ volstaat voor alle smaaksensaties. Bovendien gaat ze daarmee voorbij aan wat taal vermag.
De dichter Rutger Kopland schreef dat zijn gedichten hielpen om te ontdekken wat hij eigenlijk wilde zeggen. Ze brachten hem iets in herinnering waarvan hij vooraf niet wist dat het wachtte om in woorden uitgedrukt te worden. Iets dergelijks geldt voor de earth emotions van Albrecht. Juist door taal te vinden voor wat zich schuilhoudt onder het oppervlak van onze waarneming, vergroot je je wereld. Of, zoals Ludwig Wittgenstein het opschreef: “De grenzen van mijn taal, zijn de grenzen van mijn wereld.” Wetenschappelijk onderzoek bevestigt inmiddels zijn stelling: taal beïnvloedt ons denken en onze perceptie van de werkelijkheid.
Nieuwe woorden welkom
Albrecht is zich daar terdege van bewust. Ook hoe marketeers daar slim gebruik van maken. Zo is er bij het kijken naar een nieuwe auto misschien enige schroom, gezien de toestand in de wereld. Maar wie op de achterkant van de begeerde bolide de toevoeging ‘eco-’ leest, voelt zich meteen al een stuk beter. Dat is de kracht van taal, zegt Albrecht. En die kunnen we dus ook gebruiken om een betere toekomst voorstelbaar te maken: het symbioceen. Een tijdperk waarin we niet tegen de natuur in werken, maar samenwerken met de natuur.
Zijn oproep is om nieuwe woorden te vinden of te maken. In dit tijdsgewricht is het van vitaal belang dat we namen geven aan landschappen, natuurelementen, levensprocessen en positieve aarde-emoties. Zo ontdekte ik op een ochtend ecophonarmonia: een rustgevend gevoel van harmonie door te luisteren naar natuurgeluiden. Het ochtendconcert van vogels bijvoorbeeld. Of de wind door het helmgras in de duinen met op de achtergrond de branding. De tijd zal leren of de term ooit rond de borreltafels zal klinken (‘afgelopen weekend had ik toch zo’n geweldige ervaring van ecophonarmonia!’). Ik hoop het van harte. Net zoals ik iedereen die werkelijkheid toewens.
Lees de Frederik van Eedenlezing die Glenn Albrecht hield bij ISVW op 17 april 2024.
Bij een aantal Earth Emotions schreef ik gedichten, gepubliceerd in de bundel Aardgeraakt.